Karać

w opracowaniu

nr hasła: 2291

Fleksja

czasownik
Widok zaawansowany

BEZOKOLICZNIK

Bezokolicznik, strona czynna

forma
karać

Bezokolicznik, strona bierna

liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
być karan
--
liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
---
liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
być karani
--

FORMY OSOBOWE

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas teraźniejszy

liczba pojedyncza
osoba forma
1.karzę
2.-
3.karze
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.-
2.-
3.karzą

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przyszły

liczba pojedyncza
osoba forma
1.będę karać
karać będę
2.-
3.będzie karać
karaci będzie
karać będzie
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.-
2.-
3.-

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przyszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.karałem
--
2.karał jeś
--
3.karał
karała
-
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.karali
są karali
--

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas zaprzeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.jest karał był
karał jest był
--
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona bierna, czas przyszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.będzie karan
--
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.będą karani
--

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona bierna, czas przeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.-była karana
-
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---

Forma osobowa, tryb rozkazujący, strona czynna

liczba pojedyncza
osoba forma
1.-
2.karz
karzy
3.-
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.-
2.-
3.-

Forma osobowa, tryb przypuszczający, strona czynna

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.-by karał
--
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.-by karali
--

Forma osobowa, tryb przypuszczający, strona bierna

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.-by byli karani
-by były karany
--

FORMY NIEOSOBOWE

IMIESŁÓW

Imiesłów przymiotnikowy czynny czasu teraźniejszego

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkarający
karająca
-
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik--karająca
dopełniaczkarających
--
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---

Imiesłów przymiotnikowy czynny czasu przeszłego II

typ odmiany: prosta

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkarał
--
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
typ odmiany: złożona

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik-karała
-
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkarali
--
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---

Imiesłów przymiotnikowy bierny czasu teraźniejszego I

typ odmiany: prosta

liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
karan sąc
--
liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
---
liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
---
typ odmiany: złożona

liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
---
liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
---
liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
---

Imiesłów przymiotnikowy bierny czasu przeszłego

typ odmiany: prosta

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkaran
--
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkarany
--
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
typ odmiany: złożona

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkarany
niekarany
karana
-
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikkarani
--
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---

Imiesłów przysłówkowy czynny czasu teraźniejszego

forma
karząc

Imiesłów przysłówkowy czynny czasu przeszłego I

forma
karawszy

COMPOSITUM

Semantyka

Definicje
1. 'wymierzać karę' - 'increpare, punire, poena coercere'
  • Gospodne, w twoiem roserdzu ne karzi me (ne in furore tuo arguas me) ani w gnewe twoiem kazny me ca 1400 Fl - 37, 1
  • Ne w oferze twoiey karacz bødø cze (non in sacrificiis tuis arguam te) ca 1400 Fl - 49, 9
  • Ne zostawil czlowyeka zawadzycz gym y karal za nye krole (corripuit pro eis reges) ca 1400 Fl - 104, 14
  • Karal ges p[h]ysne (increpasti superbos) ca 1400 Fl - 118b, 21
  • Karacz mø bødze prawy v myloserdzv (corripiet me iustus in misericordia) ca 1400 Fl - 140, 6
  • Adhuc consenti mi amena puella… castigata karana es ca 1409 Gn gl. - 74vb
  • Arguat me caracy mą badze (quis ex vobis arguet me de peccato? Jo 8, 46) XV in. R XXIV (1.8) - 72
  • Alybo gdi tha cząązza... byla wszaatha y othbyta, thedi *knąbronoscz gych karząącz (puniendo) chczemi, abi wyną... zaplaczycz bili powynny 1449 Sul (1.1) - 30
  • Wszakosz my thaką przyszągą wsczagayacz vstawyamy, abi geden tilko przes poprzyszązenye sąprzowo o mąszoboystwo byl szkaran y skazan, alye thowarzysze tego tho obwynyonego s mazoboystwa ysz ran przes dobre a podobne swyathky mayą szą wywyescz, a nye wiwyodąli szą, tedi mayą bicz karany (deficientes in expurgatione puniantur) 1449 Sul (1.1) - 41
  • Za taky gwalth taky gwaltownyk takąn vynąn ma bicz karan (puniri) 1450 Sul (1.2) - 89
  • A bødø was karacz (et corripiam vos) sedmyø raan prze grzechi wasze 1455 BZ (1) - Lev 26, 28
  • A ti takez Ezdraszu... vstaw sødze..., a wszitki, ktorzi zakon Boga twego znaiø, vczi, ysze ktorzibikoly przestøpyly zakon, abi bily pylnye karany (diligenter plectantur) albo smyercyø, albo møkamy 1455 BZ (1) - II Esdr 8, 27
  • A tho gdy bądzye od poyezdzaczow, albo tez navyedzaczow *zavolal y karan podlug gych voley 1484 Reg - 3v
  • Argueretur byla karąną XV p. post. R XXV (1.6) - 177
  • Yusz glodem, yusz czasthym morem, yusz drapyeszthwem, yusz udrączenym, na ostathku *krwyą roszlanym nye karz, Boze, potapyenym, Szmyluy szą nad thwym zsthworzenym XV ex. MacDod (12.2)
  • Oblyczam mego nye odvroczyl od karayączych y od plyvyączych na mye (ab increpantibus et conspuentibus in me Is 50, 6) XVI in. Rozm - 687
2. 'strofować, upominać' - 'castigare, vituperare, reprehendere, admonere'
  • Studna swøtosci iest, czloweka mlodego karze (hominem iuvenem castigat) ca 1400 Fl - I Prol 11
  • Iensze kazni pogany, ne bødze *karat, ien vczi czloweka navkø (qui corripit gentes non arguet, qui docet hominem scientiam)? ca 1400 Fl - 93, 10
  • Allecz nasz Xt mily szafszecz gest gim on dobrego cloueka dal byl, genszecz gest ge o gich sloscz karal byl ca 1409 Gn - 11r
  • A takesczy swøthy Gan tego tho krola Heroda o gego sloscz karal gest gy byl ca 1409 Gn - 11v
  • A *szaprafdocz na tem tho svecze malo takich kaplanof nadze..., chosbycz ony krole... o gich sloscz karaly ge ca 1409 Gn - 11v
  • Allecz kasznodzege szø sly pres to, ysczy ony o gich sloscz ne szmegø karacz ge ca 1409 Gn - 11v
  • Quo audito cum subtiliter prudens illa singularitatis superbiam eius (sc. passeris) notasset in causam taliter arguendum processit argumentosa, gl. castigatrix reprehensoria carayacza 1436 R XXIII (2) - 277
  • Irreprehensibilis *nyegarany 1437 Wisł (2.2) - nr 228, s. 87
  • Secundo Spiritus Sanctus arguet mundum de iusticia valde, namque reprehensibilis, karany, est mundus de iusticia XV med. GlWroc - 36r
  • Verba ista sunt domini increpantis, *karayocza, infelicem Boleslaum de morte fratris sui, sancti Wenczslai XV med. GlWroc - 80v
  • Titulus huius libelli est Parsius Cornuti discipulus Romanus viciorum invectivus karayaczy XV med. R XXIII (1) - 269
  • Gdysz vrodzi czlowyek syna..., genze nye poslvcha przikazanya otczowa ani maczerzina a karan søøcz poslvchacz wsgardzi (et coercitus oboedire contempserit), popatwszi gy prziwyodø przed starsze tego myasta 1455 BZ (1) - Deut 21, 18
  • Zaly snadz vsliszi Pan Bog twoy wszitka slowa Rapsacenowa, gegosz poslal krol asyrski, pan gego, abi vrøgal Boga ziwego a karal slowi (ut exprobraret Deum viventem et argueret verbis) 1455 BZ (1) - IV Reg 19, 4
  • Przeto karaly gy (sc. Tobijasza) gego blyzny wszitci (arguebant autem eum omnes proximi eius) rzekøcz: Iuszesz prze takø rzecz myal zabyt bicz, a gedwosz szmyerci vszedl, a ivsz wzdi martwe pochowavasz 1455 BZ (1) - Tob 2, 9
  • Przeto gdi Sara karala dzewkø prze gey wynø (cum pro culpa sua increparet puellam), otpowye gey dzewka rzekøcz: Iusz wyøcey s cyebye poszlich sinow any dzewek nye uzrzimi na zemy, ganyebna møszoboycza swich møzow 1455 BZ (1) - Tob 3, 9
  • O ktore rzeczy tą viną badą karany... Ta vina czy mayą pokvpycz: kto porąby trzy sosnye..., kto gwalt vczyny y zabyge kogo we wsy abo na dobrowolney drodze 1456-1470 Dział - 294v
  • Arguo et castigo carzø y kasznyø (ego quos amo, arguo et castigo Ap 3, 19) 1461-1467 Serm - 149v
  • Incusant scarzą, carzą 1466 R XXII (1.1) - 16
  • Obiurgaui karalem (obiurgavi optimates Juda Neh 13, 17) ca 1470 MamLub - 103
  • Wszelkny, chthory szlye dzyala, nyenavydzy szvyath<l>oscz a nye przychodzy do szvyathlosczy, aby nye byly karany vczynky yego (ut non arguantur opera eius Jo 3, 20) XV p. post. EwZam - 7v
  • Tertia dilecctio est bona qua omnis homines diligunt se in bonitate, vnus aliud corrigendo karzacz sicut Iacob corrigebat Ioseph filium suum (por. Gen 37, 10), quem tamen maxime diligebit XV p. post. R XXV (1.6) - 181
  • Reprehendere greyfen schelten oder straffen kąracz sgąnbycz ca 1500 WokLub - 115r
  • Przyschedl (sc. Jesus) ze dvyemanasczyoma zvolyenyky do Ierusalem, aby pozyval baranka vyelykonocznego. A to przeto vczynyl, aby krnąbrnoscz od nyevyernych Zydow odyąl, ktora szą y karaly, yschby zakona nye choval XVI in. Rozm - 528
3. 'powściągać, ukrócać' - 'coercere'
  • A vschakosch nye moya, ale thva stan szye volya... V tem nass navcza nascha volyą karącz, a na bozą przepusczącz XVI in. Rozm - 597
4. 'dręczyć, gnębić, znieważać' - 'contumeliis vexare'

Zapożyczenie

–

Uwagi

–

Bibliografia

–

Odsyłacze

–

Sstp

Sstp III 240b
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 2291, blsp.ijppan.pl, [dostęp: 08-11-2025 r.]
oprac. MK
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny