Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny IJP PAN

Fleksja

przymiotnik

Widok zaawansowany

stopień: równy

przypadek	liczba pojedyncza
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
mianownik	dobry	dobra	dobre
dopełniacz	dobrego	dobre dobrej	dobrego
celownik	dobremu	dobrej	dobremu
biernik	dobrego dobry	dobrą	dobre
narzędnik	dobrem dobrym	dobrą	dobrem dobrym
miejscownik	dobrem dobrym	dobrej	dobrem dobrym
wołacz	dobry	dobra	-

przypadek	liczba podwójna
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
mianownik	-	-	-
dopełniacz	-	-	-
celownik	-	-	-
biernik	dobra dobru	-	-
narzędnik	dobryma	-	-
miejscownik	-	-	-
wołacz	-	-	-

przypadek	liczba mnoga
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	rodzaj przymnogi osobowy	rodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik	dobre dobry dobrzy	dobre	dobre	dobrzy	dobre
dopełniacz	dobrych	dobrych	dobrych	dobrych	-
celownik	dobrem dobrym	dobrem	-	dobrym	-
biernik	dobre	dobre	dobra	dobre	-
narzędnik	dobrymi	dobrymi	-	dobremi dobrymi	-
miejscownik	dobrych	dobrych	dobrych	-	-
wołacz	-	-	-	-	-

stopień: wyższy

przypadek	liczba pojedyncza
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
mianownik	lepszy	lepsza	lepsze
dopełniacz	lepszego	-	lepszego
celownik	lepszemu	-	-
biernik	lepszy	lepszą	lepsze
narzędnik	-	-	-
miejscownik	-	-	-
wołacz	-	-	-

przypadek	liczba podwójna
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
mianownik	-	-	-
dopełniacz	-	-	-
celownik	-	-	-
biernik	lepszu	-	-
narzędnik	lepszyma	-	-
miejscownik	-	-	-
wołacz	-	-	-

przypadek	liczba mnoga
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	rodzaj przymnogi osobowy	rodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik	lepszy	lepsze	-	-	-
dopełniacz	lepszych	-	-	-	-
celownik	-	-	-	-	-
biernik	lepsze	lepsze	lepsze	-	-
narzędnik	-	-	-	-	-
miejscownik	-	-	-	-	-
wołacz	-	-	-	-	-

stopień: najwyższy

przypadek	liczba pojedyncza
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
mianownik	nalepszy	-	nalepsze
dopełniacz	-	nalepszej	nalepszego
celownik	-	-	-
biernik	najlepszego nalepszy	najlepszą nalepszą	nalepsze
narzędnik	-	-	-
miejscownik	-	-	-
wołacz	nalepszy	-	-

przypadek	liczba podwójna
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
mianownik	-	-	-
dopełniacz	-	-	-
celownik	-	-	-
biernik	-	-	-
narzędnik	-	-	-
miejscownik	-	-	-
wołacz	-	-	-

przypadek	liczba mnoga
przypadek	rodzaj męski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki	rodzaj przymnogi osobowy	rodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik	nalepszy	-	-	-	-
dopełniacz	nalepszych	nalepszych	-	-	-
celownik	-	-	nalepszym	-	-
biernik	nalepsze	-	-	-	-
narzędnik	nalepszymi	-	-	-	-
miejscownik	-	-	-	-	-
wołacz	-	-	-	-	-

Semantyka

Definicje

01. 'dobrze czyniący, łaskawy, życzliwy, miłosierny, przynoszący dobro, szczęście' - 'bonus, beneficus, propitius'

Spowadaczczi se bødø tobe na weki, isze vczinil ies, y czakacz bødø ymena twego, bo dobre iest w obesrzenu swøtich twich (exspectabo nomen tuum, quoniam bonum est in conspectu sanctorum tuorum) ca 1400 Fl - 51, 9
Lucis creator optime nalepschy stworziczielu 1444 R XXIII (13) - 308
O dobra, o mylo (pro myla), o slodka Marya (o clemens, o pia, o dulcis virgo Maria)! XV p. pr. SalveReg (3)

02. 'wyróżniający się dodatnio pod względem moralnym, prawy, cnotliwy' - 'bonus, probus, pudicus, iustus, rectus'

F ten tho czasz bylicz szø [k]kroleue sly, allecz nasz Crist mily szafszecz gest gim on dobrego cloueka dal byl, genszecz gest ge o gich sloscz karal byl ca 1409 Gn - 11r
Yeden vczennyk mowy: Kto swego wszego pokuszenya y czyrzpyenya moczen iest, teego ya ymaam za naylepszego czlowieka ca 1450 Gloger - 1b
Dobrzy mnyschzy szya nye boyv, kthorzy zyvoth dobry mayv, acz mą kosza posznayv, alye sza yey nye lakayv, tho wszythkym dobrem poszpolno, gydv przeth mv koszv rowno, bo dobremv malo placzy, acz vmrze, nycz nye straczy 1463 De morte - 275r
Mam mocz nath luczmy dobremy, alye vyaczey nade szlemy 1463 De morte - 273v
Domune (pro comune?) verbum Polonorum: Dobra yedza po dobrym panye XV p. post. PułKras (6) - 46
Anna z Yoachymem..., vroczywschy szyą do domv Nazareth..., chovaly yą (sc. Maryję) podlvg yey svyatosczy..., kasznyacz vv dobrych slvttech (pro skutcech), by chovala czystota, by mylovala przyasny dobrych lyvdzy (bonorum amicitiam diligere docetur) XVI in. Rozm - 14

03. ‘nieposzlakowany, rzetelny, wiarogodny' - 'integer, honestus, cuius fama bona est'

Czso Iaroslaw Vøcenczowi veprza zabil, to gi zabil s pravem sznamenito y yasno, medzi dobrimi ludzmi, ne chøsebne sczil 1403 Pyzdr - nr 220
Asze Pascheg ne ranczil za zaclad X grziwen zacladu, ale ranczil ku dobrim ludzem y thy Ian postawil ... na swedecztwo 1403 RtKon - nr 149
Gdyby czlowyek osządzon na szmyercz..., yakokolwyek odproszon..., mayaly tesz gynny dobrzy ludzye thakyego czlowyeka v radzyecz albo v myasta uproszycz? ca 1500 OrtMac - 45r
Gdyby czlowyek oszandzon s prawa na smyercz..., mogaly tesz gyne dobre ludze takyego czlowyeką v radzecz albo myasta odproszycz? ca 1480 OrtOssol - 73rb
C[c]hczely powod odpusczycz szampyerzowy pryszyągą prze Bog y prze dobre ludzy, moze to woyth dobrze przyszwolycz ca 1500 OrtMac - 43v

04. 'odpowiadający oczekiwaniom, spełniający wymagania, starannie wykonujący swoje obowiązki' - 'expectationibus respondens, postulata exsequens, officia sua diligenter faciens'

Malo takich kaplanof nadze y takesz kasznodzegecz, chosbycz ony krole... o gich sloscz karaly..., sznamø tego gest, ysczy szø dobrzy kroleue..., allecz kasznodzege szø sly pres to, ysczy ony o gich sloscz ne szmegø karacz ge ca 1409 Gn - 11v
<...> twego, cyebye lepsze, gezesz zbyl (insuper et fratres tuos, domum patris tui, meliores te occidisti), przeto Pan porazi cyø wyelykø ranø s twim lyvdem.... Przetosz wzbudzil Pan przecyw Ioramowy duch Philystinskich 1455 BZ (1) - II Par 21, 13
Rostargnøl gest Pan krolewstwo israhelske ot cyebye dzisz y dal ge blysznyemu twemu lepszemu nyszesz ti (scidit Dominus regnum Israel a te hodie, et tradidit illud proximo tuo meliori te) 1455 BZ (1) - I Reg 15, 28

05. 'dodatnio oceniany w hierarchii społecznej, poważany' - 'honestus, potens, nobilis'

Nye sskazny (pro sskazuy) thy, nyechacz szkazuiø lepschi, nyszess ty 1400 StPPP VIII - nr 10425
Bocz gest corona czszna pani... Oth Mathky Bosze tø mocz mayø, ysz przeczyw gym kszøzøta wstayø i welkø gym chwalø dayø. Ya wasz chwalø, panny, pane, ysz przeth wami niczsz lepszego ne ca 1415 Słota - 206v
Kyedikoli... slyachczicz w yego s slyachczye... bilbi sesromoczon..., ten sesromoczoni... dwyema swyatkoma lepschima albo snamyenytschima i starschima swąn schlyachtha... doswyathczi (per duos testes de quolibet eorum potiores et seniores suam nobilitatem... io approbabit) 1450 Sul (1.2) - 103
Mi, Ian, z bozey mylosczy starschi xancz mazowessky etc., pospolu s naschymy slyachcziczi nalepschimy (cum nostris nobilibus)... vstawyami 1450 Sul (1.2) - 100
Gdi kto komu przigany..., tegdi on, komu prziganyono, swoye wlodiczstwo ma dowyescz, stawyancz s wlostnego rodu dwu lepschu i starschu a se dwu rodu dwu lepschu, tho yest s kaszdego rodu dwu powyescz ma na swyadeczstwo (ex tunc debet statuere ex sua genealogia duos potentiores et seniores et de duabus genealogiis alienis de qualibet genealogia duos potentiores producere debebit) 1450 Sul (1.2) - 88
Dzatki gego zbyti sø na poczøtce wszech drog, a o gego wiborne lyosy myotaly sø, a wszitci gego nalepszi spøtany søø w pøta (omnes optimates eius confixi sunt in compedibus) 1455 BZ (1) - Nah 3, 10
Then przepadl myeszky wyelkyerz... szeszcz y XXX szelągow, albo yako kthory wyelkyerz od radzyecz y lepszych myesczan... gesth... uchwalon ca 1500 OrtMac - 12v

06. o ludzkim życiu, postępkach i ich skutkach 'prawy, cnotliwy' - 'bonus, probus, pudicus, iustus, rectus'

Cso nam pres togo nemochnego na lozcu lezøcego znamona? Zauerne nics ynego crome cloueca gresnego, ue zlih skutceh prespeuaiøcego, ienze ne pamøtaiø dobra uekuiego, obøzal sø tomu, csoz iesc uremennego, leniu iesc cu vstanu cynich casdego skutka dobrego XIV med. Kśw - br 37
Cecus se<debat secus viam mendicans>. Slepy, bo na bødøce dobro ne glødal; sedese, bo u dob<rze wrzemiennem lubował>; podle drogy, bo chego iemu bilo doych, ne pam<iętał; żebrzac, bo u sie> be nics dobrego ne ymal XIV med. Kśw - br 23
Iako swyøtemu Iobowy nasmyewali syø krolyowye, vwlaczaiøcz gemv, takesz temv (sc. Tobijaszowi) rodzici y przirodzeny gego nasmyewaly syø dobremv ziuotu gego (isti parentes et cognati eius irridebant vitam eius) 1455 BZ (1) - Tob 2, 15
Thwoya mądroszcz y cznoth wszythkych napelnyenye, w pokorze y w dobrych vczynkoch poszylenye Abigayl, pany mądra, znamyonowala, gdy gnyew krola Dauida vszmyerzila 1482-1483 MW - 61r

07. 'wysokiej jakości, wartościowy' - 'incorruptus, iustus, integer, fortis, idoneus, iucundus'

Bo deuicha Maria *az pelusek dobrih <w to wrzemię> ne ymala, a togodla gy ue zle hustky ogar<nęła> XIV med. Kśw - cr 31
Sandziwo<y> vmouil s Yeszkem (var. syessztem), yse mal vpominacz P<…>kego o ten dlug, gdze bi go ne vipomi<nal> mu mal dacz czso lepszi zrze<biec> 1386 Pozn - nr 1
Iaco mi Micolay vinowat zrzebø lansczø dacz s zwich cobil swerzepich, yake ya nalebsze wyberzø 1408 RtKon - nr 300
Riczerz albo panosza czczy *szensko twarz, tocz przislu[ch]sza, czszo masz na stole lepszego przed szobø, czczi yø, yszby zyla s tobø ca 1415 Słota - 206v
Ano wszdy wydzø, gdze czszny szedzy, kaszdy gy sluga nawedzy, wszytko yego dobre sprawa, lepsze mysy przeden stawa ca 1415 Słota - 206r
Maria optimam, naylepszø, partem elegit (Luc 10, 42) ca 1430 GlKazB II (3) - 27
Omne datum optimum w<sz>yelkye danye nalepsze albo nagorsze (Jac 1, 17) 1438 R XXII (4.1) - 353
Nyektorzy... wchodzą w laszy abo w gaye cvdze przes voley pana gych a dąby vyrąbvyą lepsze (quercus excidunt meliores), vyny nygeney szą nasladowacz mnymayącz 1449 Sul (1.1) - 48
Maria optimam, nalepszø, partem elegit quae non auferetur ab ea (Luc 10, 42) XV med. R XXIV (2.8) - 362
Zemya, w nyøzescye weszly..., pokalyona gest nyeczistotamy cz[i]vdzokraynow zemye.... Przeto swich dzewek nye skladaycye s gich sini, a gich dzewek nye poymvycye swim sinom..., abiscye rozmogszi syø poziwaly nalepszich vzitkow tey zemye (ut invalescentes manducetis optima terrae) 1455 BZ (1) - II Esdr 8, 86
Lyvd nye chcyal pogubycz lepszich owyecz a dobitczøt, abi bili obyatowani Panu Bogu twemu (pepercit enim populus melioribus ovibus et armentis ut immolarentur Domino Deo tuo), ale gynesmi wszitko zbyly 1455 BZ (1) - I Reg 15, 15
Odpuscyl Saul y wszitek lyvd krolyowy Agagowy y nalepszim stadom owyecz (pepercit Saul et populus Agag, et optimis gregibus ovium) a dobitku..., y wszemu, czso bilo krasnego any czso tego chcyal zatraczono myecz, ale czsokoly bilo nyepodobnego a zarzuczonego, to pogubyly 1455 BZ (1) - I Reg 15, 9
Otewrze Pan skarb swoy nalepsy, nyebo, aby descz dalo zemi twey czasem swim (aperiet Dominus thesaurum suum optimum, caelum, ut tribuat pluviam terrae tuae in tempore suo) 1455 BZ (1) - Deut 28, 12
Aczbi kto vraszyl rolyø albo wynnyczøø a puszczylby dobitczøø swe, abi spasl czudze, czsoszbikoly (leg. csoż-by-koli) myal na polyu swem nalepszego albo w wynnnyczy, za szkodø podlug sgodzenya maa nawroczycz (quidquid optimum habuerit in agro suo, vel in vinea, pro damni aestimatione restituet) 1455 BZ (1) - Ex 22, 5
Kyedy mnych na konyv szkacze, nye veszrzalby na nalepsze kolacze 1463 De morte - 275r
Prime mirre nalepszey mirri (sume tibi aromata: primae myrrhae et electae quingentos siclos Ex 30, 23) ca 1470 MamLub - 27
Arbor, ut ex fructu sic nequam noscitur, bywa vsznano, actu, de radice mala non procedunt bona mala dobre yeplka XV p. post. PF III (2) - 289
Stratus humi palmes subeuntibus, gl. sustinentibus dobrem pothporam, indiget vlmis XV p. post. PF III (2) - 288
Co nalepsich rzeczy nie mass thu XV p. post. MacPam II (2)
Ktho yesth przyszyasznykyem y przyszyagl kv praw (leg. prawu), ten moze podlug szwego lepszego roszvmu y pyszma naydz ortel y wyrzecz na szwa przyszyągą ca 1500 OrtMac - 52r
Svyathy Maczyey pysche: Chleb nasz nadprzyrodzony day nam dzyszyą (por. Mat 6, 11)... Svyathy Lucasch movy albo przykladą wszedny (por. Luc 11, 3), ktoresz szye vyklada podrozny.... Greczky vyklad paczyerza ma Epy<u>syon, alye Zyd zogol<l>a (leg. sogolla), ktore szye myeny nak<r>assy y nalepssy, przez to myeny czyalo Boze albosz myeny chleb kv czyalv przysluchayączy XVI in. Rozm - 278
Podlvg tego yako Bog wschechmogaczy okraszyl yą, dobrymy cznotamy blogoslavyl, takyesch ya przyrodzona nadobnosczyą okraszyl, yze yey czyalo vyelyka craszą vczczyl XVI in. Rozm - 20

08. 'określonej wartości' - 'certi cuiusdam pretii, certae utilitatis, virtutis, auctoritatis, dignitatis'

Zaszczitcza nasz, przisrzi, Bosze, y wezrzi w oblicze pomazancza twego! Bo lepszi iest dzen ieden w trzemech twogich nad tysøczy (quia melior est dies una in atriis tuis super millia) ca 1400 Fl - 83, 10
Bosze, bosze moy..., lepsze iest miloserdze twoie nad sziwoty (melior est misericordia tua super vitas), wargi moie chwalicz cze bødø ca 1400 Fl - 62, 4
Dobra gest modlytwa s postem, a swyøte ialmuszni lepsze sø nysz skarbi zlote zgromadzicz (bona est oratio cum ieiunio, et eleemosyna magis quam thesauros auri recondere) 1455 BZ (1) - Tob 12, 8
Mowyl Achab ku Nabotowy rzekøc: Day my wynnyczø swø, acz vczinyø sobye zagrodø szelnø, bo my gest w søsy<e>dzstwye a blysskv mego domu, a dam tobye za nyø wynnyczø lepszø (daboque tibi pro ea vineam meliorem) 1455 BZ (1) - III Reg 21, 2
Thedy rzekl dlusznyk: Ya mu szlubuyą pod moya rolą, czo yesth lepsza nyszly ten dlug, ysz mu chczą zaplaczycz, yako prawo nalaszlo ca 1500 OrtMac - 67v

09. 'właściwy, stosowny, odpowiedni' - 'proprius, ratus, debitus, commodus'

Czso pan Ian chorøsze *czodzal na sswem boru Micolaga Proczinskego, tho vczinil s dobrim prawem 1398 RtGn - nr 37
lako wedzø y szwatczø, eze cso Dobegnew... list pokazal, yest dobri y po prawu szødu wyszedl 1399 HubeZb - 74
Indoles (...) dicitur quasi sine dolo [dicitur] id est etas iuuenilis ingenium origo progenies sic exponit Vngvicio Sed Papias indoles est crementum Soboles progenies propaga Sed Ysiodorus est quuo plures concordant dicit in decimo etimologiarum Indoles est proprie imago quedam future virtutis et probitatis sicut in multis apparet in pueris et caret plurali numero secundum vsum Inde indolencia id est propago bone indolis dobrego rodzayv 1440 RozPaul - 133v
Pothkomorze nasz tego, gen lepsze snamyona a sznamyenythsze albo kopcze vkaze (qui meliora signa et notabiliora seu scopulos ostenderit)..., powynyen bądze a ma przypvsczycz kv szwyathczenyv 1449 Sul (1.1) - 77
Panye..., wydzalesz nødzø oczczow naszich w Egypcye..., a dalesz gym sødi prave a zakon prawdi y duchowne obiczage, y przikazanya dobra (dedisti eis iudicia recta, et legem veritatis, caeremonias, et praecepta bona) 1455 BZ (1) - Neh 9, 13
Vere penitens non est, qui confitendi votum, dobrego vmyslv, non habet ca 1500 GlKazB I (1.1) - 66
Kyedy pan dzyedzyczny albo krol... kogo przed szwemy ludzmy y sz gych dobrem vmyszlenym y radą (cum ipsorum deliberato consilio) osządzy ku szmyerczy ca 1500 OrtMac - 44v

10. 'pomyślny' - 'prosper, beatus, commodus'

Ktori iest czlowek, iensze chcze sziwota, miluie dny widzecz dobre (quis est homo qui vult vitam, diligit dies videre bonos)? ca 1400 Fl - 33,12
Kaplany twoy, Panye Bosze, acz syø oblekø we zbawyenye a swyøcy twoy acz syø wyesyelyø w dobrich rzeczach (sacerdotes tui, Domine Deus, induantur salutem, et sancti tui laetentur in bonis) 1455 BZ (1) - II Par 6, 41

11. 'użyteczny' - 'utilis, idoneus'

Ruta est quedam herba raute et est calida et sicca in tercio gradu dobre zyele czysczy oczy barzo vyelye ca 1500 WokLub - 117v

12. 'nieskażony, niezakłócony' - 'integer, incolumis, incorruptus'

laco prave Iasek czirsi czeczinø sesnascze lath w dobrem pocoyu 1399 HubeZb - 96

13. tytuł grzecznościowy 'miły, zacny, szanowny' - 'adhibetur pro comitatis vel benignitatis appellatione 'pius, modestus, probus'

Swyøty Blaszey gemu odp<o>wyedz<iał>, a rzkøcz: Myey sye dobrze, do<b>ry sødz<ia> ca 1450 Błaż - 1b

Połączenia wyrazowe

dobra wola
1. 'życzliwość'

Dobrotliwe vczin, Gospodne, w dobrey woli twey Syon, abi sprawoni muri ierusalemske (benigne fac, Domine, in bona voluntate tua Sion, ut aedificentur muri Ierusalem) ca 1400 Fl - 50, 19
Gospodne, iaco szczitem dobrey woley twoiey coronowal ies nas (ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos) ca 1400 Fl - 5, 15
Chuala bøcz Bogu na uiszszokosczy, a mir boszy bøcz na szemy ludzi<e>m dobre vole (gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis Luc 2, 14) ca 1409 Gn - 1r

dobra wola
2. 'przyzwolenie, zgoda'

Iaco Bawor rambil Wylkovem (leg. w Wilkowem) lesze s gego dobrø volan, a on mu co<ń> wszyø<ł> 1398 Kościan - nr 110

dobrem umysłem
3. 'w pełni władz umysłowych, dającej zdolność do działań prawnych'

Przed them szadem stoyacz oczywysczye gyesth rowny Yan szdrow y dobrem vmyszlem (cum bona sua mentis deliberatione) pythal prawa, mozely on szwem (leg. z swem) dzyedzyczthwem..., czo szwem dorobyenym szobye nabyl, czynycz, czo chcze ca 1500 OrtMac - 37r

w dobrem umyśle
4. 'w pełni władz umysłowych, dającej zdolność do działań prawnych'

Prze thym (leg. przed tym) sandem stoyacz oczywysczye rostropny Ian szdrow y w dobrem vmyszle (cum bona sua mentis deliberatione) pital prawa, mozely on szwym gymyenym... czynycz, czso chcze ca 1480 OrtOssol - 63ra

tako dobry, jako
5. ‘określonej wartości, równowarty czemuś'

Czo Andree kupil dzedzini, to kupil s pos[t]polstwa, gegosz gesz<m> ya tako dobrø czønczs (pro czønscz) mal, iako y on 1396 Pozn - nr 190
Czo mi pobral cone a wosz Nalek a Sdech, kedi mi panosza zabili, ti bili tako dobre, iaco stirzi grziwni 1397 Pozn - nr 354
Czso Arnolt kupil w Kusza koby<li>, ty byli taco dobre, iaco LXXX marce 1399 RtGn - nr 56
Iaco czo my Lech *vcralt koyne dwa, ty szø tako dobri, iaco st[z]irze grzy[g] 1399 Kościan - nr 138
Pany Wlodkowa... Staschca Gamratha pozwala yest o zakład tako dobri, yako XL grziwen 1400 SKJ III (2) - 188
Iako ma crowa, czo iø Ianussz sdzil, tha bila *tago dobra, iako *pal grziwny 1405 RtKon - nr 193
Iaco Dzetrzich wszøl Iacubowi dwa szladi tako dobra, iaco dwanacz<ie> grzywen 1413 Pozn - nr 692
Iakom ya tobye nye mal doszicz vczinicz sza szyeczy tako dobre, yako dzyeszacz grzywyen 1437 Pyzdr - nr 1138
Iakom ya nye zachowala po oyczv swem, Grzegorzv, praw, tho yest prusskyego y na woythovsthwo w Nadarzinye podla poszwv thako dobrich, jako XI-ta sexagene 1487 ZapWarsz - nr 1614

tako dobry, jako sam
6. 'równy godnością, o takim samym statusie społecznym'

Iaco Iasek prziial w mø dzerzewa samotrecz tako s dobrimi, iaco sam, a sescem kmot y sedl gwaltem, moczø do mego mlina 1397 Pozn - nr 339
Tego na czø zaluyø, esze przyal we *twudzestu ve trzech tako dobrich, iako sam,… silø, moczø, gwaltem wszølesz mi newoth 1399 Pozn - nr 367
Yako Pechno prziyal dwoyan granyczø y wfszøl kmethowicza samoftor y sz pan<i>czem tako dobrym, yako sam, y styrszmy kmeczmy y obeschil go 1399 Kościan - nr 128
Ysze Dobrogost gwaltem… poslal *crzech na dzedzyna Bethczyna y Wirzbanczyna, dwu taco dobru, yaco sam, a *crzeczego podleysego y wsząl gim skot 1419 Pozn - nr 975
Ysze pan Iaroslaw Mlinsky yal na dzedzyna pana Splawskego sze dwema taco dobrima, yaco szam, a s *creczim podleysim… i yąl mu Iacuba soltysa 1420 Pozn - nr 1000

włożyć ku dobrej ręce
7. 'dać coś na przechowanie osobie godnej zaufania lub brać coś na przechowanie jako osoba godna zaufania'

On z opyekadlnyky *poszpulv za yego zywotha zony foldrowaly szye thych pyenyądzy y thesz w gyego gymyą wlozony v dobrego czlowyeka kv dobrey rącze, asz szye roszprawy s tymy, czo gye zapowyedzyely ca 1500 OrtMac - 40Ar

wolno dobre
8. 'dobra, majątek nadane na prawie lennym'

Feodium uel feodus est res alicui im perpetuum [[alicui]] concessa vlg. wolno dobre 1450 RozKap - 89r

Formy wyrazu w funkcji innych części mowy

dobre (rzeczownik)
‘mienie ruchome lub nieruchome, majątek'

Diffamatus (sc. villicus) est apud illum, quasi bona sua, gego dobr[y]e dissipasset (Luc 16, 1) XV med. R XXIV (2.15) - 375

dobre (rzeczownik)
'dostatek, pomyślność'

Surge stadla (leg. z stadła) gresnego, propera u lepse s dobrego, veni do croleustua nebeskego XIV med. Kśw - bv 37
Napelneni bødzem w dobrich domu twego, swøti iest cosczol twoy, dziwni w prawdze (replebimur in bonis domus tuae) ca 1400 Fl - 64, 5

dobre (rzeczownik)
‘dobry uczynek'

Surge stadla (leg. z stadła) gresnego, propera u lepse s dobrego, veni do croleustua nebeskego XIV med. Kśw - bv 37
Pocazuiø, iz sø gresnicy ctuoracy…; sedøcy sø, giz sø k dobremu oblenaiø XIV med. Kśw - br 12
Vczin se *mno znamø w dobrem (fac mecum signum in bonum), aby widzely, gisz me nenasrzeli… bo ty, Gospodne, podpomogl ies me ca 1400 Fl - 85, 16
Wszitczy odchilily sø se, w iedno pospolu nevsziteczny sø se vczinili; ne iest, iensze bi vczinil dobre (non est qui faciat bonum), ne iest asz do iednego ca 1400 Fl - 13, 4
Myloscywy Panye, gce tho mamy od cebge przykazange, zebysmy nge oddawaly ngeprzyyacelwm nasym zlym, ale dobrym za yh procyff nam sgrzesenge XV ex. GlWp (4.2)
Blogoslaw, dusza moya, Bogu..., ienze napelnya w dobrym zødzø *twoye (qui replet in bonis desiderium tuum), odnowy szye yako orlowa mlodoszcz twoya ca 1500 Puł - 102, 5

dobry (rzeczownik)
'człowiek prawy, cnotliwy'

Dobrze vczyn, Gospodne, dobrym a prostego sercza (benefac, Domine, bonis et rectis corde) ca 1400 Fl - 124, 4

Zapożyczenie

–

Uwagi

–

Bibliografia

–

Odsyłacze

Ręka (rzeczownik)
Umysł (rzeczownik)
Wola (rzeczownik)

Sstp

Sstp II 81b

PDF

Dobry

w opracowaniu